Türkiye’nin uzun vadeli mahallî para cinsinden borç notu S&P tarafından Rusya’nın Ukrayna’daki savaşından kaynaklanan yükselen güç fiyatlarının tesirini münasebet gösterilerek BB-‘den B+’ya, yatırım yapılabilir düzeyin dört düzey altına düşürüldü. Kuruluşa nazaran; Lokal para ünitesi notunun düşürülmesi, şu anda Türkiye’nin yabancı ve mahallî para cinsinden borcunu karakterize eden benzeri kredi risklerini yansıtıyor. Türkiye’nin daha evvel aktif bir halde kullandığı çok sayıda araç, döviz kuru müdahaleleri ve geçen yılın sonlarında döviz muhafazalı mevduat planının uygulamaya konması dahil olmak üzere döviz kurunu etkilemeyi hedefliyor. Ayrıyeten, Türkiye’nin mahallî para cinsinden devlet borcuna yaptığı faiz harcamalarının toplam faiz harcamalarının yaklaşık %70’ini oluşturmasından ötürü; Olumsuz bir durumda, bunun hükümetin lokal para ünitesi yükümlülüklerini yerine getirmeye daha yüksek bir öncelik verme esnekliğini azaltabileceği ve böylelikle iki borç tipi ortasındaki kredi riski ayrımını aşındırabileceği belirtiliyor.
· Uzun Vadeli Yabancı Para Borç Notu S&P tarafından B+ olarak (Bahreyn ve Bolivya üzere ülkelerle birebir seviyede) teyit edildi.
· Görünüm “negatif” kaldı.
· Artan besin ve güç fiyatları da dahil olmak üzere Rusya-Ukrayna askeri çatışmasının yansımaları, Türkiye’nin esasen zayıf olan ödemeler istikrarını daha da zayıflatacak ve enflasyonu artıracaktır. Enflasyon derecelendirilen tüm ülkelerin en yüksek düzeyi olan 2022’de ortalama %55’e yanlışsız ilerliyor.
· Türkiye’nin net genel devlet borcunun 2022’nin sonuna kadar GSYİH’nın %34’üne ulaşması ve bir ölçü mali alanı koruyarak, hükümetin dış ve iç borçlanma maliyetlerinin artmasını beklenirken, Türkiye’nin yakın vakitte yine sermayelendirilen kamu bankaları, temel mali risk olmaya devam ediyor.
· Hükümetin bilançosu ve daha geniş iktisat, yerleşik mevduatların %50’den fazlasının artık yabancı para ünitesi cinsinden olmasıyla giderek daha fazla dolarize oldu.
Kredi notu değerlendirmesine nazaran; Türkiye iktisadı de son yıllarda ısrarla dolarlaşıyor. Yabancı para yerleşik mevduat, 2017 sonunda %39 iken, 2021 sonunda %55’e ulaşmıştır. Değerli madenler de dahil edilirse bu oran yaklaşık %60’a çıkmaktadır. Bu ortada, devlet borcunun para ünitesi kompozisyonu da yabancı para lehine değişiyor ve yabancı para borcu 2017 sonunda %40’ın altındayken 2021 sonunda %66’ya yükseldi.
Yabancı para notunun teyit edilmesi, öncelikle Türkiye’nin gereksinim duyması halinde bir ölçü mali imkana sahip olduğu istikametindeki görüşü yansıtmaktadır. 2021 sonunda GSYİH’nın %36’sı olan net genel devlet borcu, Brezilya yahut Güney Afrika üzere başka gelişmekte olan pazarlara kıyasla olumlu görünüyor. Türkiye’nin net genel devlet borcunun orta vadede GSYİH’nın %32’sine yakın bir oranda istikrar kazanması bekleniyor. Bununla birlikte, ödemeler istikrarı riskleri yüksek kalmaya devam ediyor ve Türk lirasında daha değerli bir bedel kaybı olması yahut hükümetin aşağı istikametli bir senaryoda bankacılık kesimine daha kapsamlı dayanak vermesi durumunda kamu borcu daha da artabilir. Rusya’nın 2022 Şubat’ında Ukrayna’ya gerçekleştirdiği askeri müdahalenin global ekonomik tesirlerinin yanı sıra gelişmiş piyasalarda merkez bankalarının sıkılaştırıcı para siyasetinin ek ödemeler istikrarı riskleri oluşturduğu düşünülüyor.
Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesinin akabinde Türkiye’nin büyüme beklentileri zayıfladı S&P, Türkiye’de ekonomik büyümeyi 2022’de %2,4 ile 2021 sonundaki %3,7 iddiasının altında kestirim ediyor. Kuruluş, 2023 genel seçimleri öncesinde, uzun vadeli ekonomik istikrar değerine mümkün ek teşvik tedbirleriyle birlikte iktisat siyaseti belirsizliğinin yüksek kalmaya devam edeceğini düşünüyor. Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’ya müdahalesi global büyüme için aşağı istikametli riskler sunuyor ve artık Türkiye de dahil olmak üzere Avrupa’nın gelişen piyasaları için daha zayıf ekonomik performans bekleniyor. Geçen yıl Türkiye’nin büyüme sonucu evvelki iddiaları aşarak %11’e ulaştı. Bu büyümenin yaklaşık yarısı, COVID-19 pandemisinin tesirinden kaynaklanan daha düşük bir taban ve 2020’nin ikinci yarısındaki süratli toparlanma nedeniyle bir bölüm tesirine atfedilebilir. Lakin, tüketim ve ihracat ile birlikte üç aylık büyüme hala çok güçlüydü. Buna karşılık, 2022’de keskin bir yavaşlama beklenmektedir.
Kuruluşa nazaran Türkiye, Rusya-Ukrayna ihtilafının çeşitli boyutlarında yansımalarına maruz kalmaya devam ediyor. Türkiye’nin döviz cinsinden çıkar sağlayan değerli turizm kesimi, geçmişte kıymetli ölçüde Rusya’dan ve daha az ölçüde Ukrayna’dan gelenlere bağlıydı. 2021’de Rusya’dan gelenler Türkiye’ye gelen tüm yabancı ziyaretçilerin %19’unu oluştururken (2019’da pandemi öncesi %16), Ukrayna %8’lik bir hisseye sahipti (2019’da %3). Ukrayna örneğindeki askeri çatışmanın direkt tesiri ve yaptırımların büyük ekonomik tesirinin yanı sıra Rusya’daki ulaşım ve ödeme sistemlerindeki aksama nedeniyle 2022’de bu turizm akışlarında kıymetli bir azalma olması olasıdır. Rusya’dan gelen turistler kelam konusu olduğunda, bu durum, Türkiye’nin hala Rusya’dan direkt uçuşların olduğu ve vizesiz seyahatin olduğu birkaç destinasyondan biri olması gerçeğiyle kısmen hafifletilebilir. Düzgünleştirilmiş bir pandemi durumu ve rekabetçi bir lira sayesinde daha güçlü Avrupa turizmi de takviye sağlayabilir, lakin genel risklerin aşağı istikamette olduğu düşünülüyor.
Rusya ve Ukrayna’nın Türk mal ihracatındaki hissesi, 2020’de toplam %4 ile daha mütevazı. Fakat, sakinliklerin ölçeği göz önüne alındığında (bu yıl Rusya’da %8,5 ve Ukrayna’da %22’lik bir gerçek GSYİH daralması bekleniyor), lojistik zorluklar ve tedarik zinciri aksamalarına karşın, bilhassa Avrupa ekonomileri üzerindeki ikinci çeşit tesirler dikkate alındığında, bu durum Türk ihracatını hala değerli ölçüde azaltabilir. Türkiye bir güç ithalatçısı olmaya devam ediyor ve bu nedenle petrol ve gaz için kıymetli ölçüde yüksek global fiyatlar, iç talep dinamikleri üzerinde muhtemel bir olumsuz tesirle birlikte enflasyonu denetim altına alma misyonunu karmaşık hale getirecek. Şubat 2022’de enflasyon, 20 yılın en yüksek düzeyi olan yıllık %54’e yükseldi.
Olumsuz senaryoda; Rusya-Ukrayna ihtilafından yahut global nakdî sıkılaştırmadan kaynaklanan olumsuz ekonomik yayılmanın Türkiye için daha kıymetli hale gelmesi, esasen kırılgan olan ödemeler istikrarının zayıflaması ve enflasyonu denetim etme misyonunu karmaşıklaştırması durumunda notlarn düşürülebileceği belirtiliyor. Ayrıyeten, örneğin gelecek yıl yapılacak seçimler öncesinde siyasette atılan yanlış adımların döviz kuru istikrarını daha da zayıflatması ve enflasyon görünümünü kötüleştirmesi durumunda da notlar düşürülebilir. Bu, bankacılık sistemi düşüncesi riskini artıracak ve hasebiyle hükümet için mümkün şartlı yükümlülükler manasına gelecektir. Son yıllarda birkaç tıp büyük ölçekli kredi teşvikinin akabinde zayıflayan faal kalitesi de bu türlü bir senaryoda bankacılık sistemine, bilhassa de bilançolarının son yıllarda daha süratli genişlediğine şahit olan kamu bankalarına yük verebilir.
Kuruluşa nazaran; geçtiğimiz yıl içinde Türkiye’nin iktisat siyaseti giderek daha fazla öngörülemez hale geldi ve daha az klâsik hale geldi ve ekonomik ve ödemeler istikrarı riskleri ortaya çıkardı. Döviz rezervlerinin satışı ve kelamda döviz muhafazalı mevduat planının getirilmesi yoluyla liradaki düşüşü durdurmayı başarsa da, Türkiye’nin ödemeler istikrarı konumunun temelde zayıf kaldığı ve döviz rezervleri için kilit bir kısıtlama olduğu düşünülüyor. Türkiye’nin uzun müddettir devam eden yapısal dış kırılganlıklarının, ABD Merkez Bankası da dahil olmak üzere gelişmiş piyasa merkez bankaları tarafından uygulanan çok gevşek para siyaseti devrinin sonu ile daha da kötüleştiği belirtiliyor. Ek olarak, Ukrayna’daki çatışmaların başlamasının akabinde Rusya ve Ukrayna’dan gelen turist akışının muhtemel kaybı ve yüksek petrol ve gaz fiyatları, ülke net güç ithalatçısı olmaya devam ederken Türkiye’nin ödemeler istikrarını zayıflatabilir. Kuruluş; Petrol fiyatlarının kıymetli ölçüde yükselmesi nedeniyle Türkiye’nin cari açığının 2022’de GSYİH’nın %3,6’sına yükseleceğini, turizm girişlerinin Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinin tesirinden ziyan göreceğini ve daha besbelli bir büyüme olursa mal ihracatının darbe alabileceğini kestirim ediyor.
Buna paralel olarak, önümüzdeki 12 ay boyunca vadesi dolacak dış borç ölçüsü Ocak 2022 itibariyle kıymetli olmaya devam ediyor ve yaklaşık yarısı bankacılık dalına ilişkin olan 174 milyar dolar yahut GSYİH’nın %25’i düzeyinde. Birebir vakitte, merkez bankasının döviz rezervleri zayıftır. Mart 2022’nin ortası itibariyle, rezervler 109 milyar doları buldu (GSYİH’nın %16’sı). Fakat, kurumun yurt içi yerleşiklere yönelik yabancı para ünitesi yükümlülükleri hariç tutulduğunda, merkez bankasının aktif müdahale kapasitesini temsil eden kullanılabilir rezervler, 2021 sonunda 22 milyar dolar (GSYİH’nın %3’ü) ile çok daha düşük seviyede kaldı.
Bankacılık dalı konusunda; Türkiye’nin dışarıdan kaldıraçlı bankacılık bölümüne olan inancın devam ettiğini ve hanehalklarının tasarruflarını geri çekmek yerine bankalarda tutmayı tercih ettiğini gösteriyor. Buna ek olarak, Türk bankaları, evvelki finansal piyasa gerilimi devirlerinde vadesi gelen büyük dış borçlarını çevirmeyi başardı. Bununla birlikte, finansal istikrar riskleri yüksektir. Aralık 2021 prestijiyle kredilerin yaklaşık %38’inin döviz cinsinden olması ve liranın paha kaybetmesi nedeniyle bu borcun ödenmesi daha kıymetli hale gelmesi nedeniyle bankaların varlık kalitesi de daha fazla baskıyla karşı karşıya kalabilir. S&P’ye nazaran, kredi kalitesine yönelik riskler bilhassa kamu bankaları için değerlidir, zira geçmişte düşük oranlarda süratli kredi genişlemesi olaylarına ağır bir formda dahil olmuşlardır ve borçluların bu kredi limitlerini daha sonra geri ödeyebilme yetenekleri hakkında soruları gündeme getirmektedir. Türkiye bankalarına yönelik başka risk, yükselen global faiz oranlarından ve dış borcun tekrar finansmanı için piyasa şartlarının kötüleşmesinden kaynaklanmaktadır.
Kamu maliyesi konusunda; Liradaki süratli bedel kaybı net genel devlet borcunun artmasına direkt katkıda bulunuyor. Şu anda, devlet borcunun yaklaşık %66’sı yabancı para cinsindendir, bu da 2018’den evvel %40’ın altındayken besbelli bir kaymadır. Hükümetin bilançosu için ek bir kırılganlık kaynağı, yetkililerin bir program kapsamında döviz muhafazalı lira mevduatlarından kaynaklanmaktadır. Bu program kapsamında hükümet, mevduat sahiplerine döviz kurundaki kıymet kaybı oranı ile Türk Lirası mevduatlardan kazanılan faiz ortasındaki farkı tazmin etmeyi taahhüt etmiştir. Esasen hükümet, yabancı para cinsinden borçtan kaynaklanan kendi kur riskinin yanı sıra, özel dal mudilerini tazmin etmek için kaideye bağlı yükümlülük risklerini de üstlenmiştir. Bu tıp mevduatların toplam meblağı şu anda yaklaşık 38 milyar $’dır (GSYİH’nın %5,5’i), bu ölçünün yaklaşık yarısı Hazine tarafından desteklenmektedir (yani, Hazine bu yarısında tazminat ödemelerinden sorumludur).
Bununla birlikte, Türkiye’nin hala bir ölçü mali boşluğu olduğu düşünülüyor. GSYİH’nın %34’ü ile net genel devlet borcu, Brezilya yahut Güney Afrika üzere kimi başka gelişmekte olan pazarlara kıyasla olumlu görünüyor. Temel durumda, genel hükümet açığının, yüksek güç ve besin fiyatlarının tesirini dengelemek için ek harcamaların yanı sıra potansiyel ek harcamaların tesiriyle 2021’deki kestirimi %3,1’den 2022’de GSYİH’nın %4,2’sine genişleyeceği iddia ediliyor. Olumlu bir halde, Türkiye yaklaşan borç vadelerini karşılamaya yardımcı olabilecek bir likidite tamponu bulundurmaktadır. Yetkililer ayrıyeten iç borçlanmanın yabancı para kısmını azaltmayı hedeflerken, yeni iç borçlanmanın ortalama vadesi 2020’de 37 aydan 2021’de 55 aya yükseldi.
Enflasyon konusunda; Önümüzdeki aylarda enflasyonun ivme kazanacağı düşünülüyor ve kurum 2022 yılı için yıllık ortalama enflasyon kestirimi %55’e revize etmiş durumda. Yıllık bazda, bildirilen tüketici fiyat enflasyonu önümüzdeki aylarda %60’ın üzerinde tepe yapabilir.
Kredi Derecelendirme Profili:
· Moody’s mahallî ihraççı notu: B2, görünüm negatif.
· Fitch’in uzun vadeli mahallî para cinsinden borç notu: B+, görünüm negatif.
Kaynak ENVER ERKAN – TERA YATIRIM
Hibya Haber Ajansı
